Especialistas médicos e tecnolóxicos baixo a coordinación de Alejandro Pazos, investigador principal da REGICC e do grupo RNASA-IMEDIR, achegaron os últimos avances científicos.
JOSÉ M. VERDURA PADRÓN
A importancia crucial que a microbiota, eses máis de cen billóns de microorganismos que pululan no corpo humano, ten nos procesos básicos para a saúde das persoas, foi analizada onte por decenas de expertos en biomedicina e ciencias da computación. Fixérono na primeira Conferencia sobre a microbiota no pazo de Lestrove de Padrón, convocados por unha organización na que participaron as tres universidades e o Servizo Galego de Saúde.
Houbo un éxito de participación no denso e atractivo programa no que se analizouse desde múltiples ópticas a afección da microbiota ao ser humano. O deseño correu a cargo do comité científico, integrado polos doutores Benito Regueiro, José Luis Ulla, Alejandro Pazos -investigador principal da REGICC e do grupo RNASA-IMEDIR, quen á vez actuou como coordinador e relator da xornada-, José Manuel Vázquez, Francisco Blanco, Javier Maestro e Humberto González, que foron axudados na organización polos doutores Ana Porto, Cristian Munteanu, Francisco Cedrón, Jesús Fraiz, Aliuska Duardo, así como José Liñares e Candela Rodríguez.
A microbiota está presente dentro e na pel do ser humano. Distribúese nos lugares máis diversos, desde o tracto dixestivo, os sistemas respiratorio e urinario, pel, lagrimais dos ollos ou cavidade bucal-farínxea. Pero a súa actividade tamén pode afectar ao funcionamento do aparato circulatorio, segundo o exposto nas pequenas charlas ou conferencias que onte realizaron os poñentes do congreso.
Nelas expuxéronse as relacións que teñen estes pequenísimos organismos nos diversos aspectos da saúde humana. Recordaron algúns dos poñentes que dos traballos de investigación levados a cabo a nivel internacional despréndese que a composición da microbiota é específica e individualizada para cada persoa, conformando unha poboación diversa constituída por familias diversas de virus, bacterias, fungos, arqueas e incluso protozoos e outras especies.
Tamén se sabe por estudos que estes microorganismos parecen ter evolucionado coa especie humana ao mesmo tempo e colaboraron en ir dándonos a forma para alcanzar o que somos agora, así como é previsible que nos acompañarán no futuro da nosa existencia.
Non obstante, o máis importante que se desprende das conferencias científicas impartidas onte son os papeis, positivos e negativos, que aporta a chamada microbiota á saúde humana. Así, se ben unha boa dieta alimentaria proporciona unha flora intestinal que beneficia ao funcionamento do organismo humano, os especialistas achegaron que nos últimos anos tamén se descubriu que algúns dos seus compoñentes poden estar involucrados nunha ampla gama de patoloxías sistémicas.
Polo tanto, a mensaxe de médicos, científicos e tecnólogos, reunidos onte en Padrón, que envían á sociedade en xeral, pero en particular ás administracións públicas, é o de crear conciencia sobre a necesidade dunha maior investigación sobre un tema que os expertos consideran crucial.
Unha vez presentada onte unha visión xeral e poliédrica do coñecemento actual existente sobre a microbiota no que foi un punto de encontro pioneiro e multidisciplinario sobre este importante tema, os participantes esperan que o tratado sirva de inspiración para próximas accións de investigación que xeren novos protocolos de atención por unha banda, e pola outra para mellorar a calidade desa atención e así aumentar a sustentabilidade do sistema de saúde pública.
É esencial a dieta para unha flora intestinal que preveña cardiopatías.
GUILLERMO ALDAMA O especialista da área de cardioloxía do Chuac apuntou á relación cardíaca coa microbiota na súa charla “Facendo de tripas corazón”. Sinalou que a pesar dos avances e descubrimentos realizados na cardioloxía, aínda non somos capaces de predicir con precisión o risco de enfermidade cardiovascular nalgúns individuos.
Na súa exposición indicou que recentemente se puxo en evidencia que o conxunto de microorganismos que anidan, esencialmente, no noso intestino e que chamamos microbiota, xoga un papel fundamental na nosa saúde, e relacionouno co estilo de vida, e, especialmente, coa dieta que condiciona o tipo de microbiota que posuímos, e esta procesa os alimentos de forma diferente en función da súa composición.
Comentou que se descubriu que algunhas destas bacterias son beneficiosas para a saúde cardiovascular, mentres que outras fabrican substancias que incrementan o risco de sufrir e morrer por enfermidades do corazón. E isto é así independentemente de que a persoa teña ou non hipertensión, diabetes ou o colesterol alto. Sabemos que a existencia dun ou outro tipo de bacterias depende do tipo de alimentación, e os patróns saudables fomentan a aparición de flora saudable.**
Amplo análise dos poñentes desde múltiples perspectivas
A relación dos microorganismos con enfermidades xa está contrastada
BENITO REGUEIRO O catedrático de Microbioloxía da USC e xefe de Servizo do Hospital Álvaro Cunqueiro foi quen introduciu o tema xeral da conferencia. Planteou o papel xeral da microbiota que, combinada en simbiose co xenoma humano, constitúe os recursos de información xenética (hologenoma).
Tamén deu a coñecer exemplos que demostran a súa importancia evolutiva e de como o noso coñecemento biolóxico xerou unhas bases de datos do tamaño das desenvolvidas polos físicos. Por iso considerou a necesidade de usar a intelixencia artificial en plataformas como solución para organizar o saber.
FRANCISCO BLANCO O director científico do Instituto de Investigación Biomédica da Coruña expuxo o papel que ten a microbiota nas enfermidades reumáticas. Así, explicou que a infección xinxival (periodontitis) é unha das causas que explica a aparición da artrite reumatoide. E que o tabaco inflúe nesta xinxivitis e provoca que os fumadores teñan un maior risco de desenvolver a enfermidade.
ÓSCAR CORDERO O profesor de Bioquímica e Bioloxía Molecular da USC disertou sobre que a hixiene oral podería protexer do cancro. Relatou que se comezan a publicar estudos epidemiolóxicos que confirman a relación destas bacterias co cancro. E apuntou que é posible que o mecanismo teña que ver con que estas bacterias formen biofilms e participen na metastase. De aí a gran importancia da hixiene bucal.
JAVIER CASTRO O xefe de servizo de Aparello Dixestivo do CHU de Ferrol disertou sobre a relación entre as enfermidades inflamatorias crónicas do intestino e a microbiota intestinal. Apuntou que na actualidade se analiza a evidencia dispoñible para establecer as asociacións entre as alteracións da microbiota (disbiosis) e o gran incremento de incidencia destes procesos nas poboacións desenvolvidas de todo o mundo.
VÍCTOR MAOJO O profesor da área de Computación e Intelixencia Artificial da Universidade Politécnica de Madrid comentou na súa intervención que o análisis de datos de laboratorio e clínicos de poboacións grandes de persoas (pacientes e sanas) permitirá o descubrimento de asociacións entre patoloxías e os múltiples compoñentes da microbiota. Neste contexto, o uso extensivo de técnicas de Intelixencia Artificial xa permite aprender a recoñecer patróns e extraer coñecementos que posibiliten crear novas clasificacións e descubrir distintas características de enfermidades asociadas coa microbiota. E que a minería de textos permite tamén extraer coñecemento oculto en artigos científicos ou documentos clínicos.
CRISTIAN MUNTEANU O profesor de Ciencias da Computación da UDC presentou exemplos de modelos computacionais usando técnicas de intelixencia artificial, e indicou que a mestura perfecta destas técnicas é a solución para o problema complexo da microbiota e a súa relación co corpo humano, ao mesturarse información molecular, epixenética, metabólica, sistémica, clínica, dieta e múltiples factores de exposición externa.
ALFONSO SOLAR O xefe da unidade de Gastroenteroloxía Pediátrica do Chuac recordou que a enfermidade inflamatoria intestinal nos últimos 25 anos triplicou a súa incidencia na poboación infantil española.
Asegurou que cada vez existe máis evidencia da importancia que os cambios na flora intestinal (disbiosis) teñen no inicio destas enfermidades, e agarda que os avances no campo da biotecnoloxía permitan un mellor coñecemento da composición da flora intestinal (bacterias, fungos e virus), abrindo un futuro prometedor tanto no diagnóstico, como na evolución e tratamento.
LUIS LEÓN E PAULA PELETEIRO Os médicos dos Servizos de Oncoloxía Médica e Radioterápica, respectivamente, do CHUS revisaron que é o cancro de páncreas e que factores se relacionan co seu desenvolvemento, prestando especial interese ao posible papel que ten a microbiota e o que ten na resposta aos tratamentos oncolóxicos do cancro de páncreas avanzado ou metastásico.
GUILLERMO VÁZQUEZ O subdirector de sistemas de información da Xerencia Integrada de A Coruña detallou os recursos TIC do Sergas, tanto desde o punto de vista de infraestruturas hardware, como de bases de datos dispoñibles, e describiu brevemente o proxecto Hexin, o Big Data do Servizo Galego de Saúde, que será fonte clave nos proxectos de investigación.
JOSÉ LUIS ULLA O especialista na área dixestiva do CHU de Pontevedra analizou a relación co cancro colorrectal. Indicou que ata un 20% desta enfermidade teñen como causa última primixenia, a infección por diversos tipos de microbios, e sinalou que os avances tecnolóxicos permiten tipificar de forma rápida gran parte da composición microbiana, e que así se sabe que os enfermos de cancro colorrectal mostran unha composición característica.
RAFAEL ALONSO O xefe da unidade de Diálise Domiciliaria do CHUS explicou que en pacientes con enfermidade renal crónica é común a alteración da microbiota intestinal como consecuencia da uremia, a acumulación do ácido úrico, a inxesta inadecuada de fibra e os tratamentos con múltiples fármacos, unha alteración que se asocia cun aumento de toxinas derivadas do metabolismo intestinal dos microorganismos ao non poder ser eliminadas por estar o riles danado.
GERMÁN BOU O xefe do servizo de Microbioloxía do Chuac expuxo a importancia de ter unha microbiota intestinal sana para ter unha vida saudable, e abogou por impulsar todos aqueles factores que favorezan estilos de vida saudables: exercicio, reducir o estrés, eliminar o tabaco, e sobre todo unha alimentación rica, variada, sana e cun gran compoñente variado de verduras e froitas que favorezan unha flora intestinal diversa.
MAR CASTELLANOS A xefa do Servizo de Neuroloxía do Chuac explicou que existe unha comunicación bidireccional entre o intestino e o cerebro a través da que se modula o funcionamento de ambos, e dixo que o envellecemento orixina cambios na composición da microbiota intestinal que pode contribuír ao empeoramento da saúde e á aparición de enfermidades neurodexenerativas como o Parkinson e o Alzheimer.
ALBERTO CEPEDA O catedrático de Nutrición e Bromatoloxía da USC explicou que microbioma e dieta son unha interacción que proporciona funcións esenciais na fisioloxía do ser humano incluíndo o seu metabolismo, inmunidade e saúde neuronal, polo que a alimentación é un factor determinante e non tardando moito será un elemento susceptible para mellorar o noso estado de saúde en función do tipo de dieta.
JOSÉ LIÑARES O experto en bioinformática participou no taller de intelixencia artificial aplicada a datos metaxenómicos e achegou un novo enfoque na análise dos relativos ao microbioma para a extracción de coñecemento dos mesmos.